Rozwój demokracji szkolnej w ostrołęckich szkołach średnich
Celem projektu jest wsparcie społeczności ostrołęckich szkół ponadpodstawowych (uczniów, nauczycieli, dyrektorów, władz oświatowych) we wzmacnianiu demokratycznej kultury szkoły poprzez diagnozę oraz różnorodne działania aktywizujące i warsztatowe.
Podstawowe założenia projektu:
- wspólne identyfikowanie najważniejszych wyzwań rozwojowych szkół;
- włączenie nauczycieli, rodziców, uczniów, przedstawicieli społeczności lokalnej w rozwiązywanie problemów i rozwój demokracji wewnątrzszkolnej;
- rozwijanie kompetencji demokratycznych uczniów takich jak analityczne i krytyczne myślenie, umiejętność rozwiązywania konfliktów i współpracy, umiejętności komunikacyjne.
W projekcie bierze udział 7 ostrołęckich szkół ponadpostawowych: I Liceum Ogólnokształcące im. Generała Józefa Bema, II Liceum Ogólnokształcące im. Cypriana Kamila Norwida, III Liceum Ogólnokształcące im. Unii Europejskiej, Zespół Szkół Zawodowych nr 1 im. Józefa Psarskiego, Zespół Szkół Zawodowych nr 2 im. 5 Pułku Ułanów Zasławskich, Zespół Szkół Zawodowych nr 3 im. Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Zespół Szkół Zawodowych nr 4 im. Adama Chętnika w Ostrołęce.
Z każdą szkołą współpracuje koordynator szkolny, który pośredniczy w kontaktach pomiędzy zespołem projektowym a szkołą i dba, żeby podejmowane działania były jak najbardziej adekwatne do jej potrzeb.
Projekt składał się z czterech etapów:
diagnozy poziomu demokracji w ostrołęckich szkołach, opracowania programu rozwoju demokracji szkolnej, działań wzmacniających demokrację szkolną, ewaluacji
Diagnoza
Pierwszy etap (od grudnia 2020) to: diagnoza pozycji młodzieży w społecznościach lokalnych i stanu demokracji szkolnej w szkołach ponadpodstawowych.
Na podstawie analizy materiałów źródłowych takich, jak: uchwały samorządu, strony internetowe miasta, artykuły w lokalnych gazetach, media społecznościowe, strony stowarzyszeń i innych organizacji zaprojektowano spotkania i debaty. Zostały one przeprowadzone zarówno w grupie dorosłych mieszkańców Ostrołęki, jak i wśród młodzieży. W grupie osób dorosłych w debacie wzięli udział przedstawiciele zarządów Rad Osiedlowych na terenie których znajdują się szkoły, redaktorzy lokalnych gazet, przedstawiciele stowarzyszeń i fundacji działających na rzecz rozwoju społeczności lokalnej i przedstawiciele instytucji kultury. W drugiej debacie uczestniczyli członkowie Młodzieżowej Rady Miasta, organizacji harcerskich i innych organizacji młodzieżowych oraz młodzieży „niezrzeszonej”. Przeprowadzenie tych debat pozwoliło wspólnie ze społecznością Ostrołęki określić najważniejsze wyzwania związane z obywatelską partycypacją młodzieży i rozwijaniem demokratycznej kultury szkoły.
Na podstawie analizy szkolnych materiałów źródłowych: statutów szkół ponadpodstawowych, dokumentów szkolnych, między innymi: programów rozwoju szkoły, programów wychowawczych, stron internetowych szkół przygotowano i przeprowadzono spotkania tematyczne i debaty z wychowawcami klas wszystkich siedmiu ostrołęckich szkół ponadpodstawowych. Łącznie odbyło się 12 takich spotkań, w których uczestniczyło łącznie 107 wychowawców i wychowawczyń. Dzięki tym spotkaniom udało nam się spojrzeć na badane szkoły z perspektywy osób w nich pracujących
Analiza materiałów źródłowych: miejskich i szkolnych oraz przeprowadzonych debat i spotkań z przedstawicielami organizacji społecznych i instytucji działających w Ostrołęce, nauczycielami szkół ponadpodstawowych i aktywną młodzieżą pozwoliła przygotować koncepcję warsztatów diagnostycznych dla uczniów ostrołęckich szkół.
W każdej ze szkół przeprowadziliśmy po 3 warsztaty diagnostyczne (łącznie 21 warsztatów). Celem warsztatów było poznanie uwarunkowań rozwoju demokracji szkolnej w ponadpodstwowych szkołach w Ostrołęce i poznanie oczekiwań młodzieży dotyczących zmian potrzebnych w poszczególnych szkołach. Przeprowadzenie warsztatów pozwoliło nam uzyskać odpowiedzi na pytania:
-Czy szkoły w Ostrołęce są zróżnicowane? Na czym to zróżnicowanie polega? Czy występują w nich jakieś nierówności?
-Jakie w opinii uczniów są relacje (w tym styl komunikacji) uczeń-nauczyciel?
-Jakie są potrzeby uczniów i w jakim zakresie są zaspokajane?
-Jakie są przyczyny aktywności/ bierności młodzieży? W jaki sposób można wzmocnić zaangażowanie młodzieży w życiu szkoły?
-Czym według uczniów powinien zajmować się samorząd?
-Czy uczniowie czują, że w szkole traktowani są podmiotowo? W jakim zakresie i w jakich obszarach życia szkolnego ich głos się liczy?
-Jakie są oczekiwania uczniów odnośnie zmian w szkole? Co według uczniów można zmienić się przez realizację projektu?
Wstępne wnioski z diagnozy były podstawą do przygotowania wywiadu eksperckiego z opiekunami samorządów szkolnych. W trakcie wywiadu zastanawialiśmy się nad tym, czy i w jaki sposób aktywizować młodzież do działania oraz jak rozwijać samorządność szkolną. Rozmawialiśmy również o szerszej perspektywie demokratycznych zmian w ostrołęckiej oświacie oraz omówiliśmy i zweryfikowaliśmy nasze pierwsze pomysły na działania wspierające nauczycieli i rozwijające ich demokratyczne kompetencje.
Dla każdej z siedmiu szkół został opracowany „Raport z Diagnozy. Demokratyczna Kultura Szkoły (nazwa i nr)” zawierający rekomendacje dotyczące rozwoju i wzmacniania różnych obszarów funkcjonowania demokracji szkolnej uwzględniające specyficzne problemy i uwarunkowania każdej ze szkół biorących udział w projekcie.
Podsumowaniem pierwszego etapu badania była ogólnomiejska debata, która odbyła się w Ostrołęce w dniu 21 października 2021 roku. Wzięli w niej udział przedstawiciele władz samorządowych, nauczycieli z różnych typów szkół, dyrektorzy, a także przedstawiciele rad rodziców i samorządu uczniowskiego. W pierwszej części spotkania przedstawiono Ogólnomiejski Raport z Diagnozy: „Demokratyczna kultura ostrołęckich szkół ponadpodstawowych” (dostępny w załączniku), następnie w stolikach eksperckich odbyły się debaty dotyczące sześciu obszarów rozwoju demokracji szkolnej, wyłonionych w pierwszym etapie badań: nierówności a integracja w szkole, demokratyczny sposób zarządzania klasą, prawa ucznia a podmiotowość i sprawczość, funkcjonowanie samorządu uczniowskiego, inicjatywy i zaangażowanie uczniowskie, relacje w szkole i kontakt ze społecznością lokalną. Stoliki tworzyli przedstawiciele nauczycieli, uczniów, rodziców, aktywiści miejscy, przedstawiciele samorządu lokalnego. Wyniki obrad stolików były przedstawione na forum ogólnym i stały się podstawą, podobnie jak wyniki diagnozy do planowania działań wzmacniających demokrację.
zob. Raport z diagnozy Ostrołęckiej
Przygotowanie programu rozwoju demokracji szkolnej
Następnym etapem było przygotowanie programu rozwoju demokracji szkolnej dla każdej ze szkół biorących udział w projekcie. Na podstawie diagnozy szkolnej i rekomendacji omówionych z dyrektorem, przygotowano i przedstawiono do konsultacji w społeczności szkolnej programy zawierające szereg zadań, których celem było wzmocnienie i rozwój szkolnej demokracji.
W programach przygotowanych dla szkół zaproponowano takie działania, jak np. debatę uczniowie – nauczyciele o samorządności, organizowanie paneli dyskusyjnych z dyrekcją i nauczycielami, przeprowadzenie w klasie szkoleń z samorządności szkolnej, powołanie „Spółdzielni dobrych usług” – przestrzeni wymiany uczniowskiego wsparcia, warsztaty z mediacji szkolnych i rówieśniczych dla nauczycieli i uczniów, zajęcia wprowadzające w życie szkoły dla „pierwszaków”, Edusharing – prowadzący do rozszerzenie zajęć pozalekcyjnych istniejących na poziomie szkolnym na poziom międzyszkolny, urządzenie przez uczniów kącika wypoczynkowego zgodnego z ich potrzebami, projekt „usłysz czego potrzebuję”- przygotowanie przez grupę nauczycieli i uczniów krótkiego filmiku (prezentacji komputerowej), w którym obie grupy mówią o swoich potrzebach i ważnych dla nich prawach i inne.
W pierwszym etapie Działań wzmacniających demokratyczną kulturę szkoły zaproponowaliśmy nauczycielom i uczniom warsztaty podnoszące kompetencje związane z demokracją szkolną. Tematy warsztatów zostały wybrane w oparciu o diagnozę, debatę ogólnomiejską oraz zainteresowania i potrzeby nauczycieli i uczniów. Po konsultacjach, nauczycielom zostały zaproponowane 3 różne tematycznie warsztaty: Skuteczna komunikacja interpersonalna w szkole, Integracja w szkole – jak zrobić to dobrze?, Budowanie autorytetu nauczyciela opartego na zaufaniu. Łącznie w warsztatach wzięło udział kilkudziesięciu nauczycieli.
Przedstawicielom samorządów uczniowskich i innych chętnym uczniom zostały zaproponowane warsztaty podnoszące ich kompetencje obywatelskie i przygotowujące ich do zorganizowania w swoich szkołach działań na rzecz społeczności lokalnej. Przeprowadzono zarówno warsztaty ogólnomiejskie, integrujące ostrołęcką młodzież, jak również warsztaty w poszczególnych szkołach
Dyrektorzy zostali zaproszeni na jednodniowy warsztat: Demokratyczne zarządzanie szkołą dotyczący różnych problemów związanych z zarządzaniem, mechanizmów wspierania demokracji i budowania demokratycznej kultury szkoły wspólnie z uczniami i rodzicami.
Następny etap poświęcony był praktycznemu rozwijaniu wiedzy i umiejętności nabytych podczas warsztatów. Przez ponad rok każda szkoła realizowała wybrane przez jej społeczność różnorodne działania wzmacniające demokrację szkolną. Nauczyciele i uczniowie mieli za zadanie przygotowanie i przeprowadzenie zawartych w Programach rozwoju szkolnej demokracji i wybranych przez szkoły działań. W tych działaniach byli (i nadal są bo programy będą realizowane jeszcze w listopadzie i grudniu 2022 roku ) wspierani przez koordynatora i koordynatorki szkolne, którzy zarówno pomagali zaplanować poszczególne działania, jak również udzielali (i udzielą ) pomocy w ich przeprowadzaniu.
Wymiernym efektem tej części projektu będą przygotowane, w oparciu o warsztaty oraz działania nauczycieli i uczniów narzędzia i materiały dydaktyczne, umożliwiające innym nauczycielom wdrażanie rozwiązań demokratycznych w swoich szkołach i klasach.
Ewaluacja
Po zakończeniu wszystkich zaplanowanych działań dokonaliśmy ewaluacji projektu i określiliśmy, które obszary rozwoju demokratycznej kultury szkół udało się wzmocnić, a które wymagają dalszych działań wspierających. Przeprowadziliśmy badania fokusowe wśród nauczycieli, uczniów i innych przedstawicieli społeczności szkolnej oraz rozmowy z dyrektorami. Wzięliśmy także pod uwagę wyniki ankiety przeprowadzonej wśród nauczycieli biorących udział w projekcie oraz wyniki obserwacji prowadzonej przez koordynatorów szkolnych i analizę wypełnionych przez nich kart ewaluacyjnych wszystkich szkół. Dla każdej z 7 szkół przygotowaliśmy raport z ewaluacji: „Demokratyczna kultura ostrołęckich szkół ponadpodstawowych Raport ewaluacyjny z działań w Szkole nr…. w Ostrołęce”, po przekazaniu raportów dyrektorom i po konsultacjach w społecznościach szkolnych uwzględniając wyniki ewaluacji i zasoby każdej szkoły dla wszystkich szkół biorących udział w projekcie przygotowaliśmy, plan rozwoju szkolnej demokracji na następne lata (tzw. „mapę drogową”) .
Efektem analizy ostrołęckiej oświaty i badań prowadzonych we wszystkich szkołach ponadpodstawowych był Miejski raport ewaluacyjny: „Demokratyczna kultura ostrołęckich szkół ponadpodstawowych. Zmiany i wyzwania.”, w którym zawarliśmy na podstawie wyników naszych badań doświadczeń we współpracy „mapę drogową” rozwoju demokracji szkolnej dla całej ostrołęckiej oświaty.
zob. Demokratyczna kultura ostrołęckich szkół ponadpodstawowych. Zmiany i wyzwania Miejski Raport Ewaluacyjny_ Ostrołęka
Najważniejsze wnioski z ewaluacji
We wszystkich szkołach biorących udział w projekcie pojawiły się zmiany wspierające rozwój demokratycznej kultury szkoły, chociaż ich zakres w poszczególnych obszarach życia szkolnego był zróżnicowany w zależności od placówki.
- Zarówno wśród uczniów, jak i kadry pedagogicznej zwiększyło się zrozumienie tego, czym jest demokracja szkolna, chociaż w przypadku uczniów dotyczyło to przede wszystkim osób aktywnie uczestniczących w projekcie.
- Największe pozytywne zmiany wystąpiły w takich obszarach, jak: zmiana zasad funkcjonowania i zwiększenie aktywności samorządu szkolnego oraz wzrost inicjatyw i zaangażowania młodzieży w działania na rzecz szkoły i społeczności lokalnej.
- W wielu szkołach dokonano przeglądu aktów prawa szkolnego dotyczącego funkcjonowania samorządu i zasad partycypacji młodzieży w życiu szkoły, a następnie wprowadzono zmiany służące ich demokratyzacji.
- Można było także zaobserwować bardziej partnerskie, niż zaobserwowane na etapie diagnozy, relacje między samorządem a nauczycielami.
- W części szkół większa liczba uczniów była gotowa zaangażować się w działania samorządu.
- Samorządy szkolne, mimo zwiększenia aktywności, w żadnej z placówek nie podjęły się nowych zadań, np. w zakresie rzecznictwa czy rozwiązywania konfliktów.
- Poprawiła się integracja wewnątrzklasowa i – w mniejszym zakresie – wewnątrzszkolna. Szkoły starały się wzmacniać i pogłębiać integrację przez organizowanie wspólnych spotkań dla kilku klas, młodszych i starszych roczników. Ten obszar wymaga jednak dalszych wzmocnień.
- Relatywnie najsłabsze zmiany zaszły w obszarze: demokratyczne zarządzanie klasą. Zmiany w tym obszarze, jak wynikało z naszych rozmów w szkołach były dla nauczycieli trudne do zaakceptowania. Zmęczonych i zapracowanych nauczycieli trudno było przekonać do tak radykalnej zmiany spojrzenia na relacje z uczniami.
- W większości szkół nie udało zainteresować współpracą ze szkołą rodziców. Rodzice są prawie nieobecni w życiu szkół ponadpodstawowych.
Podsumowanie projektu
W dniu 22 maja 2023 roku w Ostrołęckim Centrum Kultury odbyło się spotkanie poświęcone podsumowaniu projektu „Rozwój demokracji szkolnej w ostrołęckich szkołach ponadpodstawowych”. W spotkaniu wzięli udział przedstawiciele władz Ostrołęki Pani wiceprzezydent Anna Gocłowska i Wydziału Pedagogicznego prodziekan prof. Anna Wiłkomirska. Podczas spotkania podsumowano działania prowadzone w projekcie i ich rezultaty, a także przedstawiono najważniejsze wyniki i wnioski z ewaluacji. W drugiej części spotkania odbyła się dyskusja w grupach tematycznych, w których pracowali wspólnie nauczyciele, uczniowie, dyrektorzy i członkowie zespołu projektowego z Uniwersytetu Warszawskiego na temat poszczególnych punktów mapy drogowej, czyli rekomendacji dotyczących dalszego rozwoju demokratycznej kultury ostrołęckich szkół. Przedstawiciele grup wskazali te punkty „mapy drogowej’, które uznali za najważniejsze i chcieliby wcielić w życie w następnych latach.